ساڵی 1582 ساڵێکی گرنگ بوو لە مێژووی ڕۆژژمێریدا، چونکە لەو ساڵەدا سیستەمی ڕۆژژمێری گریگۆری جێگیرکرا. ئەم سیستەمە نوێیە لەلایەن پاپا گریگۆریی سێزدەیەمەوە دانرا بۆ چاککردنی کەموکورتییەکانی ڕۆژژمێری جولیانی کە پێشتر بەکاردەهێنرا.

ڕۆژژمێری جولیانی کێشەیەکی هەبوو کە بریتی بوو لە زیادبوونی ساڵی خۆر بە ڕێژەیەک کە لە ماوەی چەند سەد ساڵێکدا ڕۆژەکان بە تەواوی لە وەرزەکان دەترازان بۆیە پێویست بوو چاکسازی تێدا بکرێت.

لە ڕۆژی 4 ی ئۆکتۆبەری 1582 پاپا گریگۆری بڕیاری دا کە 10 ڕۆژ لە ڕۆژژمێرەکە بسڕێتەوە بۆیە دوای 4 ی ئۆکتۆبەر ڕاستەوخۆ بوو بە 15ی ئۆکتۆبەر ئەمەش بۆ ئەوەی ڕۆژژمێرەکە لەگەڵ وەرزەکاندا بگونجێتەوە.

ئەم گۆڕانکارییە سەرەتا تەنها لە چەند وڵاتێکی کاسۆلیکیدا جێبەجێ کرا؛ بەڵام بە تێپەڕبوونی کات زۆربەی وڵاتانی جیهان پەیڕەوی ڕۆژژمێری گریگۆرییان کرد. ئەم گۆڕانکارییە کاریگەری گەورەی هەبوو لەسەر ژیانی خەڵک و سیستەمی کارگێڕی و بازرگانی لە سەرتاسەری جیهاندا هەروەها بووە هۆی دروستبوونی هەندێک سەرلێشێواوی لە بەرواری ڕووداوە مێژووییەکاندا.

ڕۆژژمێری گریگۆری هێشتا تا ئەمڕۆ بەکاردێت و وردترین سیستەمی ڕۆژژمێرە کە تا ئێستا داهێنراوە؛ هەرچەندە هێشتا هەندێک وڵات هەن کە بەکاری ناهێنن و پشت بە سیستەمی ڕۆژژمێری خۆیان دەبەستن. ڕۆژژمێری گریگۆری بە شێوەیەک دیزاین کراوە کە ماوەی نێوان دوو بەهاری یەک لە دوای یەک وەک یەک بێت، ئەمەش لە ڕێگەی دانانی ساڵی کەبیسەوە دەکرێت کە هەر چوار ساڵ جارێک دووبارە دەبێتەوە.

لە سیستەمی نوێدا هەر 400 ساڵ جارێک 3 ڕۆژی کەبیسە لادەبرێت، ئەمەش بۆ ئەوەی ڕۆژژمێرەکە زۆر وردتر بێت و لەگەڵ سوڕی زەویدا بگونجێت، گۆڕانکارییەکە لە سەرەتادا زۆر بە خێرایی بڵاو نەبووەوە بۆ نموونە بەریتانیا و کۆلۆنیاکانی تا ساڵی 1752 ڕۆژژمێری گریگۆرییان پەسەند نەکرد ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە هەندێک ڕووداوی مێژوویی دوو بەرواری جیاوازیان هەبێت.

لە وڵاتە پرۆتستانتەکاندا بەرهەڵستییەکی زۆر هەبوو دژی ئەم گۆڕانکارییە چونکە وەک هەوڵێکی کەنیسەی کاسۆلیک بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی خۆی دەیانڕوانییە ئەم بابەتە. لە ڕووی ئابوورییەوە ئەم گۆڕانکارییە کاریگەری هەبوو لەسەر گرێبەستەکان و ڕۆژی کۆتایی هاتنی کرێی خانووبەرە و قەرزەکان بۆیە زۆر جار پێویست بوو لە دادگاکاندا چارەسەری کێشەکان بکرێت.

هەندێک لە خەڵک پێیان وابوو کە ئەم گۆڕانکارییە 10 ڕۆژ لە تەمەنیان کەم دەکاتەوە بۆیە ناڕەزاییان دەردەبڕی ئەمەش پێویستی بە ڕوونکردنەوەی زۆر هەبوو؛ لە ڕووی زانستییەوە ئەم گۆڕانکارییە یارمەتیدەر بوو بۆ وردتر کردنی لێکۆڵینەوە گەردوونناسییەکان و پێشبینی کردنی دیاردە سروشتییەکان وەک گیرانی خۆر و مانگ.

هەندێک وڵات وەک ڕووسیا و یۆنان تا سەرەتای سەدەی بیستەم ڕۆژژمێری جولیانیان بەکاردەهێنا ئەمەش بووە هۆی دروستبوونی جیاوازی لە بەرواری جەژن و بۆنە ئایینییەکاندا. لە ئێستادا زۆربەی زۆری وڵاتانی جیهان ڕۆژژمێری گریگۆری بەکاردەهێنن، بەڵام هەندێک وڵات وەک ئێران و ئەفغانستان هێشتا پشت بە ڕۆژژمێری خۆرین هەڵی دەبەستن.

هۆکاری سەرەکی بۆ دەستکاریکردنی ڕۆژژمێرەکە بریتی بوو لە ناتەواوی و نادروستی ڕۆژژمێری جولیانی کە پێشتر بەکاردەهات؛ ڕۆژژمێری جولیانی درێژایی ساڵی بە 365.25 ڕۆژ دادەنا بەڵام لە ڕاستیدا ساڵی خۆری 365.2422 ڕۆژە. ئەم جیاوازییە بچووکە بووە هۆی ئەوەی کە بە تێپەڕبوونی سەدان ساڵ وەرزەکان و ڕۆژژمێرەکە لێک بترازێن؛ هەروەها ئەم ناڕێکییە کاریگەری هەبوو لەسەر دیاریکردنی ڕۆژی جەژنی پاک لە کەنیسەی کاسۆلیکیدا کە پەیوەندی بە هەڵهاتنی مانگەوە هەیە ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە جەژنەکە لە کاتی خۆیدا نەبێت.

بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە پاپا گریگۆری سێزدەیەم گرووپێکی لە زاناکان پێکهێنا بۆ داڕشتنی سیستەمێکی نوێی ڕۆژژمێر ئەوان پێشنیاری ئەوەیان کرد کە 10 ڕۆژ لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی 1582 بسڕدرێتەوە بۆ ئەوەی ڕۆژژمێرەکە بگەڕێتەوە شوێنی دروستی خۆی؛ دوای ئەوەی 10 ڕۆژەکە سڕدرایەوە سیستەمی نوێ داڕێژرا بەم شێوەیە هەر چوار ساڵ جارێک ساڵی کەبیسە هەبێت، بەڵام ئەو ساڵانەی کە بە 100 دابەش دەبن تەنها ئەو کاتە دەبنە ساڵی کەبیسی کە بە 400 یش دابەش ببن بۆ نموونە ساڵی 1600 و 2000 ساڵی کەبیسی بوون بەڵام 1700 و 1800 و 1900 وا نەبوون.

سەبارەت بە مانگەکانی تر هیچ مانگێکی تر نییە کە بەو شێوەیە دەستکاری کرابێت، بەڵام لە مێژووی ڕۆژژمێردا گۆڕانکاری تر هەبوون بۆ نموونە لە ڕۆژژمێری ڕۆمانیدا مانگی 2 تەنها 23 ڕۆژ بوو دواتر کرا بە 28 ڕۆژ. هەروەها لە ساڵی 1752 کاتێک بەریتانیا ڕۆژژمێری گریگۆری پەسەند کرد 11 ڕۆژی لە مانگی 9 سڕییەوە بۆیە لەو ساڵەدا دوای 2 ی 9 ڕاستەوخۆ بوو بە 14 ی 9.

لە هەندێک وڵاتی تردا گۆڕانکارییەکە لە مانگی جیاوازدا کرا بۆ نموونە لە سوید لە ساڵی 1753 مانگی 2 بوو کە 30 ڕۆژی هەبوو بۆ ئەوەی بتوانن بە نەرمی بگوازرێنەوە بۆ سیستەمی نوێ. لە ڕووسیا گۆڕینی ڕۆژژمێر درەنگتر ئەنجام درا لە ساڵی 1918 دوای شۆڕشی بەلشەفی 13 ڕۆژ لە مانگی 2 سڕدرایەوە بۆیە دوای 31 ی 1 ڕاستەوخۆ بوو بە 14 ی 2.

لە چین گۆڕینی ڕۆژژمێر لە ساڵی 1912 ئەنجام درا کاتێک کۆماری چین دامەزرا ئەوان ڕۆژژمێری خۆریان جێگیر کرد لە جیاتی ڕۆژژمێری مانگی کە پێشتر بەکاردەهات؛ لە ژاپۆن گۆڕانکارییەکە لە ساڵی 1873 ئەنجام درا لە سەردەمی چاکسازی مەیجی ئەوان ڕۆژژمێری گریگۆرییان پەسەند کرد و دەستیان کرد بە ژماردنی ساڵەکان بەپێی سەردەمی ئیمپراتۆرەکان.

هەندێک وڵات هێشتا ڕۆژژمێری تایبەت بە خۆیان بەکاردەهێنن وەک ئێران کە ڕۆژژمێری خۆری هەڵی بەکاردەهێنێت و ساڵی نوێ لە یەکەم ڕۆژی بەهاردا دەست پێدەکات، ڕۆژژمێری گریگۆری کاریگەری لەسەر زۆر بواری ژیان هەبوو یەکێک لەوانە بواری ئەدەبیات بوو بۆ نموونە ویلیام شەکسپیر لە یەکێک لە شانۆگەرییەکانیدا ئاماژەی بە گۆڕینی ڕۆژژمێر کردووە.

لە بواری زانستدا ئەم گۆڕانکارییە یارمەتیدەر بوو بۆ لێکۆڵینەوە وردەکان بەتایبەت لە بواری گەردوونناسیدا چونکە توانرا بە شێوەیەکی زۆر وردتر کاتی ڕوودانی دیاردەکان پێشبینی بکرێت...

لە بواری ئابووریدا گۆڕینی ڕۆژژمێر بووە هۆی دروستبوونی کێشە لە هەندێک گرێبەستدا بۆ نموونە ئەو کەسانەی کە کرێی ماڵیان دەدا پێیان وابوو کە 10 ڕۆژ کەمتر لە ماڵەکەدا ماونەتەوە؛ لە هەندێک وڵاتدا دوو ڕۆژژمێر بەکاردەهێنرێت بۆ نموونە لە هیندستان ڕۆژژمێری گریگۆری بۆ کاروباری فەرمی بەکاردێت، بەڵام ڕۆژژمێری هیندی بۆ بۆنە ئایینی و کەلتوورییەکان بەکاردێت.

هەندێک گرووپی ئایینی هێشتا ڕۆژژمێری جولیانی بەکاردەهێنن وەک کەنیسەی ئەرسەدۆکسی ڕۆژهەڵات ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی کە جەژنەکانیان لە کاتی جیاوازدا بێت لەگەڵ کەنیسەکانی تردا. لە ئێستادا هەوڵ هەیە بۆ دروستکردنی ڕۆژژمێرێکی جیهانی یەکگرتوو کە بتوانێت جێی هەموو ڕۆژژمێرەکانی ئێستا بگرێتەوە، بەڵام تا ئێستا ئەم هەوڵانە سەرکەوتوو نەبوون. هەندێک زانا پێشنیاری ئەوە دەکەن کە پێویستە هەر 3000 ساڵ جارێک یەک ڕۆژ زیاد بکرێت بۆ ڕۆژژمێری گریگۆری بۆ ئەوەی زۆر وردتر بێت، بەڵام تا ئێستا ئەم پێشنیارە جێبەجێ نەکراوە؛ لە کۆتاییدا دەتوانین بڵێین کە گۆڕینی ڕۆژژمێر لە ساڵی 1582 یەکێک بوو لە گەورەترین گۆڕانکارییەکان لە مێژووی ڕۆژژمێردا و کاریگەری لەسەر زۆربەی لایەنەکانی ژیانی مرۆڤ هەبووە.

تێبینی: ڕۆژژمێری جولیانی بە کوردی هەر بە هەمان ناو ناسراوە واتە ڕۆژژمێری جولیانی، بەڵام ئەگەر بمانەوێت ناوێکی کوردی بۆ ئەم ڕۆژژمێرە دابنێین دەتوانین چەند پێشنیارێک بکەین، وەک: ڕۆژژمێری ڕۆمی چونکە ئەم ڕۆژژمێرە لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانیدا داهێنرا، یانیش ڕۆژژمێری کۆن چونکە ئەمە پێش ڕۆژژمێری گریگۆری بەکاردەهات، یانیش دەتوانین بڵیین ڕۆژژمێری قەیسەری، چونکە لەسەردەمی یۆلیۆس قەیسەردا جێگیر کرا، یانیش دەتوانین بڵێین ڕۆژژمێری ساڵنامەی کۆن ئەمەش وەرگێڕانێکی ڕاستەوخۆی ناوەکەیە بۆ کوردی؛ دەتوانین بڵێین ڕۆژژمێری 365 ڕۆژی، چونکە لەم سیستەمەدا ساڵ بە 365 ڕۆژ دادەنرا، ئەمەشی پێ دەوترێت ڕۆژژمێری پێش چاکسازی چونکە پێش چاکسازییەکەی پاپا گریگۆری بەکاردەهات...

لەم ناوانەدا ڕۆژژمێری ڕۆمی یان ڕۆژژمێری کۆن لەوانەیە گونجاوترین و ئاسانترین ناو بن بۆ بەکارهێنان لە زمانی کوردیدا، بەڵام هەڵبژاردنی ناوی کۆتایی دەکرێت لەلایەن پسپۆڕانی زمانەوە بکرێت.