پێشەکی

ئاسایش یاخود ئاسایشی نێودەوڵەتی گرنگیەکی زۆری ھەیە لەسەر سەقامگیری جیهان. بەتایبەتی، لە سەردەمی ئەمرۆ و جیهانگیریدا، کە بە جۆرێک ئاسایشی وڵاتان بەیەکەوە بەستراوەتەوە، کاریگەریی و ڕەنگدانەوەیان لەسەر یەکتر هەیە، ئەمەش بەهۆی خێرای گواستنەوەی هەواڵ و بابەتەکان بەهۆی کار ئاسانی و پێشکەوتنەکانی تەکنەلۆجیا و  پلاتفۆرمەکانی سۆشیال میدیا، کە جیهانی هاوشێوەی لادێیەک بچوک کردۆتەوە. بێگومان، ئاسایش بابەتێکی گرنگە هەم لە ڕووی هەرێمی هەم لە ڕووی نێودەوڵەتیەوە. کەم تا زۆر هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتیەکان، پەیوەندیی و کاریگەری ئاسایشیان لەسەر یەکتر هەیە لە گشت بوارەکانی کۆمەڵگا، بەتایبەتی بەهۆی پێشکەوتنەکانی جیهانەوە ئێمە ناتوانین بابەتەکانی ئاسایش تەنها لە بواری سەربازی بچوک بکەینەوە، بەڵکوو لە سەردەمی ئەمڕۆ و جیهانگیریدا بابەتەکانی ئاسایش بەرفراوانبووە، کە تەواوی کەرت و بوارەکانی کۆمەڵگا دەگرێتەوە وەک (ئاسایشی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و سایبەری و هتد). بە گشتی هێزەکان کاریگەریان هەیە لەسەر هەڕەشە ئاسایشیەکان لەسەر وڵاتانی هەرێمی و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی، ئێمە لەم بابەتەماندا هەوڵدەدەین هەرەشە ئاسایشیەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەسەر هەرێمی کوردستان بخەینە ڕوو.

بەشی یەکەم: پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران

 کۆماری ئیسلامی ئێران، یەکێکە لەو وڵاتانەی کە کوردیان بەسەر دابەشکراوە، بە جۆرێک کە پەیوەندییەکی بەردەوامی لەگەڵ کوردی باشوردا هەبوو، هەر لە سەردەمی بزوتنەوە ڕزگاری خوازی کورد لە باشووری کوردستان، هەم لەسەردەمی ئەزموونی حکومڕانی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، کە سەرچاوە و چاوگی ئەو پەیوەندیانەی نێوان باشووری کوردستان، دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٤٦، و دامەزراندنی یەکەم کیانی کوردی (کۆماری کوردستان- مەهاباد)-(ڕەسوڵ ئەحمەد، ٢٠٢٢، ٧٣) 

بە گشتی پەیوەندیی نێوان بزوتنەوەی ڕزگاری خوازی کورد و  ئێران دەگەڕێتەوە بۆ نیوەی دووەمی سەدەی بیستەم و ساڵی ١٩٦٢. کاتێک، شای ئێران محمد رەزا شای پەهلەو، لە دژی دەوڵەتی ئێراق یارمەتی و پاڵپشتی دارای پێشکەشی بزوتنەوەی ڕزگاری خوازی کورد دەکرد، بە جۆرێک تا ساڵی ١٩٧٥، پاڵپشتیە داراییەکانی ئێران بۆ هێزە کوردیەکانی باشووری کوردستان گەیشتە ٧٥ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی. هەروەها، توانی لە سەروبەندی شەڕی هەشت ساڵەی نێوان ئێراق و ئێران، سوود لە هێزە کوردیەکان ببینێت، بە جۆرێک شای ئێران و دەوڵەتی ئێران هەر لە سەرەتای درووست بوونی دەوڵەتی ئێراقەوە کوردی ئێراق دژی شا فەیسەڵ و عبدلکریم قاسم بەکارهێناوە. (ڕەسوڵ ئەحمەد، ٢٠٢٢، ٧٣،٧٤)

پەیوەندییەکانی ئێران و هەرێمی کوردستان لە دوای ساڵی (٢٠٠٣)

دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە ئێراق لە ساڵی ٢٠٠٣، هەم بۆ هەرێمی کوردستان و هەم بۆ ئێرانیش وەک خاڵێکی وەچەرخان هەژمار دەکرێت. چونکە، دوای ساڵی ٢٠٠٣ کۆتایی هاتنی دەسەڵات و حکومڕانی بەعس، کورد لە ئێراق دەستی کرد بە جوڵە سیاسییەکانی خۆی، بۆئەوەی کاریگەریی و ڕەنگدانەوەیەکی کارایان هەبێت لە چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراق. بێگومان، دوای ساڵی ٢٠٠٣ ئێراق و ئێران بوونە هاوپەیمانیەکی نزیکی یەکتر. هەروەها، هەرێمی کوردستانیش زیاتر پەرەی بە پەیوەندییەکانیدا لەگەڵ ئێران لە چوارچێوەی دەوڵەتی کۆماری فیدڕاڵی ئێراقدا، هەروەها لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ تا ساڵی ٢٠٢٣، پەیوەندییەکانی ئێران و هەرێمی کوردستان هەڵبەز و دابەزی زۆری بەخۆیەوە بینوە. واتا، بەپێی بارودۆخەکان پەیوەندییەکانی نێوانیان گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە. لە هەندێک بارودۆخی ئاسایشی بەپێی بەرژەوەندییە نیشتیمانی و ئاسایشیەکانی خۆی تاران هاوکاری هەولێری کردووە، بۆ نموونە لە ساڵی ٢٠١٤، سەروبەندی داگیر کردنی خاکێکی زۆری ئێراق لەلایەن دەوڵەتی ئیسلامی لە ئێراق و شام، درووست بوونی هەڕەشە لەسەر ئێراق و هەرێمی کوردستان، کۆماری ئیسلامی ئێران یەکەم وڵاتی زلھێزی هەرێمی و نێودەوڵەتی ناوچەکە بوو، کە پاڵپشتی و هاوکاری هەرێمی کوردستان بوو بۆ دوورخستنەوەی مەترسییەکانی داعش لەسەر هەرێمی کوردستان. بە گشتی دیدمان وایە ئێران بەرامبەر هەرێمی کوردستان لە پەیوەندییەکی دوولایەنەی ناڕووندا بووە. هەمیشە کۆماری ئیسلامی ئێران، هەرێمی کوردستانی وەک مەترسییەکی ڕاستەقینە لەسەر ئاسایشی نەتەوەی خۆی سەیر کردووە، بە تایبەتی لە دوای ڕیفراندۆمی سەربەخۆی هەرێمی کوردستان، ئێران بە شێوەیەکی جددی هەستی بەم هەڕەشانە کردووە.

بەشی دووەم: هەرەشە ئاسایشیەکانی ئێران لەسەر هەرێمی کوردستان

بە گشتی هەڕەشەکانی ئێران زیاترن لەو وڵاتانەی کە کوردیان بەسەر دابەشکراوە، بۆ نموونە ئێران جگە لە بۆردومانکردن و تۆپبارانکردنی ناوچە سنووریەکان، موشەکباران کردنی شاری هەولێر، چەندین هێزی پرۆکسی (میلیشا) لە ئێراق درووست کردووە، کە ئەمانەش هەمیشە بە هەڕەشە و مەترسییەکی سەرەکی هەژمار دەکرێن لە سەر بەرژەوەندییە ئابووری و سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان.

بە گشتی دەکرێت ئێمە هەڕەشە ئاسایشیەکانی ئێران لەسەر هەرێمی کوردستان بەسەر چەند هەڕەشەیەکدا دابەش بکەین:

ئاسایش چییە؛ ئاسایش بریتییە لە ئازادی و دوور بوون لە هەر هەڕەشەیەک و مەترسیەک، کە ڕووبەرووی کۆمەڵگا و تاکەکانی کۆمەڵگا دەبێتەوە. (ڕزگار، ٢٠٢١)

بە گشتی، دەستەواژەی ئاسایش لە سەردەمی ئەمرۆ و دونیای مۆدێرندا چەمکێکی زۆر بەرفراوان و فرە ڕەهەندە، بۆتە بەشێکی گرنگی ژیانی رۆژانەی مرۆڤەکان بە جۆرێک ئێمە لە هەموو کات و ساتێک گوێبیستی ئاسایش دەبین، کە ئاسایش ڕۆل دەبینێت و وابەستەی ژیانمان بووە لە هەموو کەرت و بەشەکانی ژیانی رۆژانەماندا، وەک ئاسایشی خۆراک و خێزان و ئابووری و ئاو.

١ - ئێران و ماددەی هۆشبەر

بە گوێرەی داتا و زانیاریەکانی ڕاپۆرتێکی ماڵپەری ڕێدلاینی فەڕەنسی لە ساڵی ٢٠٢١، کۆماری ئیسلامی ئێران، ئێراق و هەرێمی کوردستانی وەک ڕێگایەکی ترانزێت بەکارهێناوە، بۆ ناردنە دەرەوەی ماددەی هۆشبەر بۆ وڵاتانی رۆژئاوا.(جوهر صادق، ٢٠٢٣، ١٢٣). هەروەها، لە دەرئەنجامی کرانەوەی دەروازە سنووریەکان و کرانەوەی هەرێمی کوردستان، تێکەڵبوون و ئاشنابوونی کلتورە جیاوازەکانی هەندێک وڵاتانی هەرێمی سوود و دەرفەتی وەرگرتوە. بەڵام، لە هەندێک بواردا هەرێم ڕووبەرووی زەرەرو زیانێکی زۆر بووە، کە ئەمەش دووچاری داڕمانی ئابووری و کۆمەڵایەتی و هەڵوەشاندنەوەی خێزان و لێکترازانی کۆمەڵگا بووە. (یونس، ٢٠٢٣)

بازرگانی کردن بە ماددە هۆشبەرەکان چرکە بە چرکە ئامارەکانی گەورەتر و مەترسیدارتر دەبن. بە گشتی ژینگەی ئێراق و هەرێمی کوردستان لەبارە بۆ فرۆشتن و ساغکردنەوەی ماددەی هۆشبەر. بەتایبەتی، کۆماری ئیسلامی ئێران ساڵانە برێکی زۆری ماددەی هۆشبەر هاوردەی هەرێمی کوردستان دەکات، لە ڕێگای دەروازە سنووریەکان، ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ هەبوونی سنوورێکی فراون لەگەڵ ئێراق و هەرێمی کوردستان. هەروەها، بەپێی ژمارە و داتا فەرمیەکان بێت زیاتر لە ١٤ هەزار کەس دەستگیرکراون و لە نێویاندا ٥٠٠ کەس لە ڕەگەزی مێ بوونە، ئەم داتایەش ڕۆژ بە رۆژ لە ‌هەڵکشاندایە. (یونس، ٢٠٢٣) بە گشتی دیدمان وایە، کە ئێران لە ڕێگای بڵاوکردنەوەی ماددەی هۆشبەر هەڕەشەیەکی جددی لەسەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی هەرێمی کوردستان درووست دەکات، بەتایبەتی لە نێوان چینی گەنج، بە گشتی گەر حکومەتی هەرێمی کوردستان، ڕێکارەکانی ڕووبەڕوو بوونەوەی ماددەی هۆشبەر توندتر نەکات، ئەوە لە داهاتوو شەڕی حکومەتەکان دابینکردنی خزمەتگوزاری و ڕووبەرووبوونەوەی گەندەڵی نییە، بەڵکوو شەڕی باندەکانی ماددەی هۆشبەر دەبێت.

٢ - باندەکانی لەشفرۆشی و ئێران

یەکێکی تر لە مەترسی و هەڕەشەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەسەر هەرێمی کوردستان بریتییە لە باندەکانی لەشفرۆشی و تێکدان و لێکترازانی کۆمەڵگا و ئاسایشی کۆمەڵایەتی، بە حوکمی ئەوەی هەرێمی کوردستان سنوورێکی فراوانی لەگەڵ وڵاتی ئێراندا هەیە، ئەمەش دەبێتە فاکتەر گەلێک بۆ ئەو ناسەقامگیریەی لە ئێراندا هەیە لە ڕووی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتیەوە بۆ هەرێمی کوردستان بگوازرێتەوە، بۆ نموونە باندەکانی لەشفرۆشی لە ناوچە جیاوازەکانی ئێرانەوە لە ژێر ناوی کچە مۆدێڵەکانەوە ڕوو لە هەرێمی کوردستان دەکەن. ئەمەش دەبێتە فاکتەر گەلێک بۆئەوەی ئاسایشی کۆمەڵایەتی هەرێمی کوردستان تێک بچێت، گەنج و لاوانی کوردستان لە ڕێگای ئەمانەوە بتوێننەوە.(ڕەحیم قادر، ٢٠٢٢)

شێروان - ئێران و داعش

دوابەدوای هێرشەکانی داعش بۆ سنوورەکانی هەرێمی کوردستان، و هەولێر بەتایبەتی کۆماری ئیسلامی ئێران هاوکاری ئاسایشی هەرێمی کوردستانی کرد، نەیهیشت داعش شاری هەولێر داگیر بکات. ئەم هاوکارییە ئاسایشیەی تاران بۆ هەولێر بۆ پارێزگاریکردن نەبوو بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵکوو بۆ ڕێگریکردن بوو لە هەڕەشەیەکی گەورەتر، هەروەک د. میشێل تانجوم لە زانکۆی هێبڕۆ لە تەلئەبیب، ئەوەی خستەڕوو ئەم هاوکاریانەی تاران بۆ هەولێر، سێ ئامانجی گرنگی لە پشتبوو: (جوهر صادق، ٢٠٢٣، ١٢٣-١٢٤)

یەکەم؛ بۆ دوورخستنەوەی هێزەکان و بۆردوومانەکانی وڵاتانی ڕۆژئاوا لە نزیک سنوورەکانی خۆیەوە.

دووەم؛ ڕێگریکردن لە ڕۆڵ و بەشداریی کردنی هێزە کوردییە ئۆپۆزسیۆنەکانی ڕۆژهەڵات لە جەنگی دژ بە داعش لە نزیک سنوورەکانی خۆیەوە.

سێیەم؛ لەمپەر و بەربەست درووستکردن لەبەردەم سەرپەرشتی چالاکی پێشمەرگەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان لە سنووری سلێمانی، و هیزە نزیکەکانی خۆیەوە.

ئێران و دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان

تاران، هەمیشە درووست بوونی ئەم دەوڵەتە نوێیە لە ناوچەکە بە مەترسی هەژمار دەکات لەسەر کوردانی رۆژهەڵات، لە ئەگەری دامەزراندنی دەوڵەتی باشووری کوردستان، کوردانی ڕۆژهەڵاتیش داوای سەربەخۆی و جیابوونەوە دەکەن. ئەم دەوڵەتەی باشووری کوردستان، دەبێتە بەربەست و لەمپەرێکی گەورە لە بەردەم نزیکی هاوپەیمانەکانی لە وڵاتانی ئێراق و سوریا و لوبنان. تاران، ئەم دەوڵەتە نوێیە بە ناوەندێک بۆ نەیارەکانی وێنا دەکات، وەک بەشێک لە بەرپرسانی تاران ئەوەیان خستۆتەڕوو، کە درووست بوونی ئەو دەوڵەتە نوێیە ویستی ئیسڕائیلە، کە ئامانج لێی دەستگەیشتنە بە وڵاتانی ئێران و تورکیا و دابەشکردنی وڵاتانی ئیسلامییە، بۆیە ئێران هەمیشە ناهێلێت ئەم پرۆژەیە سەربگرێت. بە گشتی ئێران هەمیشە ترسی لە  جێبەجێکردنی پرۆژەکەی جۆ بایدن هەیە، کە ئێراق دابەش بکریت بۆ سەر سێ دەوڵەت. ئەمەش، دەبێتە هەرەشەیەکی تر بۆ سەر تاران، چونکە ئەمە دەبێتە فاکتەرێک لە بەردەم پرۆژەی پشتێنی شیعی.

ئاسایشی ئاو لە نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان

سێ چاوگی سەرەکی ئاو لە هەرێمی کوردستان هەیە، کە دووانیان لە تورکیا و ئێران دەڕژێنە ناو خاکی باشووری کوردستان. هەروەها، ئێران بە هەرەشەیەکی جددی هەژمار دەکرێت لەسەر ئاسایشی ئاوی هەرێمی کوردستان. ئێراق، لە بەشی خۆرهەڵات ١٣٠٠ کم سنووری لەگەڵ ئێران هەیە، بەشێکی زۆری ئەم سنوورەش دەکەوێتە هەرێمی کوردستان. بە درێژای سنووری نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان (٢٧) ڕووباری هاوبەش هەیە، کە لە ئێرانەوە هەڵدەقوڵێنە کوردستان کە گرنگترینیان ڕووباری زێی بچوک، ڕووباری سیروان کە بەنداوی دووکان و دەربەندیخانی لەسەر درووست کراوە. (برایم خواز، ٢٠٢١) بە گشتی کۆماری ئیسلامی ئێران ژمارەیەکی زۆری بەنداوی لەسەر ئەم ڕووبارانە کردووە، کە دەرژێنە خاکی هەرێمی کوردستان، کە ئەمەش مەترسییەکی سەرەکی لەسەر ژینگە و کەرتی کشتوکاڵی و گەشتیاری و ئاژەڵداری هەرێمی کوردستان درووست کردووە. بەپێی یاسای نێودەوڵەتی، دەبێت وڵاتانی دراوسێ بەپێی رێککەوتنامەی نێودەوڵەتی تایبەت بە ئاسایشی ئاو، بڕی پێویستی ئاو بەربدەنەوە. هەروەها، لە ساڵی ٢٠٠١ ئێران بە ئێراقی گوتووە کە هەموو ئەو ڕووبارانەی دەرژێنە ئێراق دەگرێتەوە. چونکە، ئەم وڵاتە بەهۆی کەم ئاویەوە دەناڵێنێت. (جوهر صادق، ٢٠٢٣، ١٢٦) هەروەها، بەهۆی ئەم سیاسەتەی ئێرانەوە بەرامبەر بەردانەوەی ئاو بۆ هەرێمی کوردستان گرتوویەتیەبەر ڕۆژ لە دوای رۆژ هەڕەشەکانی سەر ئاسایشی ئاوی هەرێمی کوردستان زیاتر دەبێت، چونکە ئێران تەنیا لەسەر ڕووباری ئەڵوەند (١٦٢.٤ م٣) ئاو گلدەداتەوە، لە کاتێکدا تێکڕای بەرهەمی ئاو نزیەکی ٦٣ ملیۆن م٣یە. هەروەها، لەسەر ڕووباری سیروان ١.٨٧٥ ملیار م٣، لەسەر زێی بچوک ١.٣١ ملیار م٣ ئاو گڵدەداتەوە. (جوهر صادق، ٠٢٣، ١٢٧)

٥ - شەڕی ئێران و هێز و پارتەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان

ئێران سەرکەوتوو بوو لە بەکارهێنانی هەرێمی کوردستان و هێزە سێبەرەکانی بۆ کپکردنەوەی ناڕەزایەتییەکانی پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی ڕۆژهەڵات لە هەرێمی کوردستان، وەک ڕووبەرووبونەوەی  تاران لەگەڵ پێشمەرگەکانی رۆژهەڵات لە ساڵی  ٢٠١٥. لە ئەنجامدا، سێ پێشەرگەی رۆژهەڵات کوژران، و هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی رۆژهەڵات لە ناوچە سنووریەکانی ئێران دوورخرانەوە،  بۆ ناو شارەکانی هەرێمی کوردستان، هەروها ئێران بەبێ گوێدانە یاساکانی نێودەوڵەتی یوئێن  بۆ دەستوەردان لە کاروباری وڵاتان، هێرشی کردە سەر کەمپی ئاوارەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە شاری کۆیەی سەر بە پارێزگای هەولێر. جگە لەمەش هێرشی موشەکی کردە سەر ئەم کەمپە و ناوچەکەی بە تەواوی خاپوور کرد. (جوهر صادق، ٢٠٢٣، ١٢٧)

کۆبەند

١ - بە گشتی ئێران هەڕەشەیەکی جددیە لەسەر هەرێمی کوردستان، هەمیشە هەوڵی لاوازکردنی هەرێمی کوردستان دەدات.

٢ - ئێران، بە بەهانەی هەبوونی بنکەی هاوپەیمانان، هێرش دەکاتە سەر هەرێمی کوردستان.

٣ - لە ڕێگای گرتنەوەی ئاو و درووست کردنی بەنداو لەسەر چاوگە ئاوییەکانەوە هەوڵی لاوازکردنی ژێر خانی کەرتی کشتوکاڵ دەدات.

٤ - لە ڕێگای هێزە پرۆکسییەکان، هەوڵی هێرشکردنە سەر هەرێمی کوردستان دەدات، بۆئەوەی هەرێمی کوردستان ناسەقامگیر بێت، گەشەی زیاتر بە خۆیەوە نەبینێت.

٥ - هێزەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستانی دوورخستۆتەوە بۆ ناو شار و شارۆچکەکانی باشووری کوردستان، بۆئەوەی دەستوەردانی زیاتر لە کارووباری ناوخۆی هەرێمی کوردستان وەربدات.

٦ - هەرێمی کوردستانی وەک ئیسڕائیلی دووەم وێنا کردووە، بۆیە بە بەردەوامی هەوڵی لاوازکردنی دەدات، هەمیشە بەهێزی هەرێمی کوردستان بەهەڕەشە دەزانێت لەسەر ئاسایشی نەتەوەی خۆی.

٧ - ئێران و هێزە پرۆکسییەکان، هەڕەشەیەکی جددین لەسەر ئاسایشی وزەی هەرێمی کوردستان، هەمیشە هەوڵی بە ئامانج گرتنی کارگە و بنکە بەرهەمهێنەرەکانی وزەی هەرێمی کوردستان دەدات، وەک هێرشەکانی کێلگەی کۆرمۆر.

٨ - ئێران بۆتە هەڕەشەیەکی جددی لەسەر گەشەسەندنی هەرێمی کوردستان، وەک بە ئامانج گرتنی دوو کەسایەتی دیاری پیاو کار و بازرگانی وەک شێخ باز بەرزنجی و پێشڕەو مجید اغا دزەیی، کە ئەمانە ڕۆڵێکی گەورەیان هەبووە، لە گەشەسەندن و پێشکەوتن و سەرنج ڕاکێشانی وڵاتانی دوونیا بۆ  هەرێمی کوردستان.

 لیستی سەرچاوەکان

کتێبە کوردیەکان

١ - جوهر صادق، بارزان، ٢٠٢٣، هەڕەشەکانی سەر ئاسایشی هەرێمی کوردستانی-ئێراق، هەولێر، چاپی یەکەم.

٢ - ڕەسوڵ ئەحمەد، زوبێر، ٢٠٢٢، هەرێمی کوردستان و دراوسێکانی چ جۆرە پەیوەندییەک؟

ماڵپەر و وتارە کوردییەکان

١ - یونس، سەرکۆ، ٢٠٢٣، بەهۆی ماددەی هۆشبەرەوە هەرێمی کوردستان لە لێواری مەترسیداردایە، سپێدە.

https://www.speda.net/b/88927

٢ - شێروان برایم خواز، ٢٠٢١، کێشەی ئاو لە نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران.

https://www.haremnews.com/detailsWtar/1271

٣ - ڕزگار، محمد، ٢٠٢١، ئاسایش، ماڵپەری زانیاری.

https://zaniary.com/blog/60e0d09cde0ab/%D8%A6%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B4

دەسگوتار

١ -  رەحیم قادر، پەروێز، ٢٠٢٢، سیاسەت و نموونەکانی ئاسایشی نەتەوەیی، هەولێر، زانکۆی سەلاحەدین، کۆلێژی زانستە سیاسیەکان.