پۆپۆلیزم؛ چەمک و سەرهەڵدان و بەرەنگارییەکانی، سەرکردە و شێوەکانی
بڵاوکردنەوە:
ئیسماعیل عەبدوڵڵا ئەحمەد
نووسەر:
ئیسماعیل عەبدوڵڵآ ئەحمەد
بینراو:
180
بەش:
ڕامیاری
پۆپۆلیزم، ئایدۆلۆژیایەکی سیاسییە کە پاڵپشتی کەسی ئاسایی دەکات، لە بەرامبەر نوخبە هەستپێکراوەکاندا جێگیریان دەکات. توخمەکانی هەردوو لایەنی چەپ و ڕاست کۆدەکاتەوە، زۆرجار دژایەتی بەرژەوەندییە بازرگانییە گەورەکان و پارتە دامەزراوەکانی لیبڕاڵ و سۆسیالیستی و کرێکاری دەکات. لێرەدا چەند خاڵێکی سەرەکی دەخەینەڕوو کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێن:
• هۆکارە بنەڕەتییەکانی سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم:
- کاردانەوەی کولتووری: هەندێک لە شارەزایان پۆپۆلیزم وەک کاردانەوەی پیاوە سپی پێستە کۆنەپەرستەکان سەیر دەکەن کە ترسیان لە لەدەستدانی ئیمتیازات هەیە لە جیهانێکی هەمەچەشندا. پرسەکانی وەک کۆچبەری، ڕەگەز و ئایین لە زۆرێک لە بزووتنەوە پۆپۆلیستیەکاندا ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن.
- هۆکارە ئابوورییەکان: خراپی بارودۆخی ئابووری، بازرگانی نێودەوڵەتی، و پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا (وەک زیرەکی دەستکرد و ڕۆبۆتی پیشەسازی) بەشدارن لە سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم. کەمبوونەوەی هەلی کارە جێگیرەکان لە هەندێک کەرتدا کاریگەری لەسەر جووڵەی چینی کرێکار هەبووە.
• سەرکردە پۆپۆلیستەکان و بەڵێنەکانیان:
- زۆرجار سەرکردە پۆپۆلیستەکان بەڵێن دەدەن دەسەڵات بۆ خەڵک بگەڕێننەوە بەڵام ڕەنگە شتێکی جیاواز بگەیەنن. دەتوانن نایەکسانی جێندەری و نەتەوەیی گەورەتر بکەن بەبێ ئەوەی چارەسەری بۆشایی سامان بکەن.
- بۆ نموونە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لە کاتی هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانیدا قسەی پۆپۆلیستی بەکارهێنا و وەک "خەباتێکی ئیپیکی" چوارچێوەی بۆ ڕزگارکردنی گەلان لە هێزە ترسناکەکانی هەستپێکراوی دانا.
• بەرنگاری و کاریگەرییەکانی:
- پۆپۆلیزم لە ڕادیکاڵترین شێوەی خۆیدا مەترسی لەسەر دیموکراسی دروست دەکات. کۆمەڵگاکان جەمسەرگیر دەکات و متمانە بە پسپۆڕان دەشێوێنێت.
- تێگەیشتن لە ڕەگ و ڕیشەی پۆپۆلیزم بۆ پاراستنی دیموکراسی لە کاریگەرییە نەرێنییەکانی زۆر گرنگە.
پۆپۆلیزم دیاردەیەکی ئاڵۆزە و کاریگەریی قووڵی کۆمەڵایەتی هەیە. لە کاتێکدا کە بەردەوامە لە داڕشتنی دیمەنە سیاسییەکان لە سەرانسەری جیهاندا، شیکردنەوەی شۆفێران و دەرئەنجامەکانی بۆ گوتاری ئاگادار و حوکمڕانی کاریگەر وەک پێویست دەمێنێتەوە.
شێوەکانی پۆپۆلیزم
بە شێوەیەکی گشتی دوو شێوەی پۆپۆلیزمی دیار هەن، کە ئەوانیش پۆپۆلیزمی چەپڕەو و پۆپۆلیزمی ڕاستڕەون.
• پۆپۆلیزمی چەپڕەو:
پێناسە: پۆپۆلیزمی چەپ کە بە پۆپۆلیزمی کۆمەڵایەتی ناسراوە، سیاسەتی چەپ لەگەڵ ڕیتۆریکی پۆپۆلیستی تێکەڵ دەکات. جەخت لەسەر بابەتەکانی وەک دژە نوخبەگەرایی، دژایەتیکردنی دامەزراوەکان و قسەکردن لەبری "خەڵکی ئاسایی" دەکاتەوە.
تەوەرە سەرەکییەکانی چەپڕەوەکان:
- دیموکراسی ئابووری: پۆپۆلیستە چەپەکان بانگەشە بۆ دادپەروەری ئابووری و مافی کرێکاران و دووبارە دابەشکردنەوەی سامان دەکەن.
- دادپەروەری کۆمەڵایەتی: سەرنجیان لەسەر پرسەکانی وەک نایەکسانی، چاودێری تەندروستی، پەروەردە، و پاراستنی ژینگەیە.
- گومان لە جیهانگیری: پۆپۆلیستە چەپەکان زۆرجار ڕەخنە لە سیستەمی ئابووری جیهانی دەگرن.
لە نموونەی پۆپۆلیستە چەپڕەوەکان:
- بێرنی ساندەرز: سۆسیالیستێکی دیموکراتی بەخۆی وەسفکرد، ساندەرز بە پاڵپشتیکردنی سیاسەتی پێشکەوتنخوازانە ناوبانگێکی زۆری لە ئەمریکا بەدەستهێنا.
- ئەلێکساندریا ئۆکاسیۆ-کۆرتێز (AOC): سیاسەتمەدارێکی دیکەی ئەمریکییە، AOC داکۆکی لە چاکسازی کۆمەڵایەتی و ئابووری دەکات.
• پۆپۆلیزمی ڕاستڕەو:
پێناسە: پۆپۆلیزمی ڕاستڕەو کە پێی دەوترێت پۆپۆلیزمی نەتەوەیی، سیاسەتی ڕاستڕەوی لەگەڵ ڕیتۆریکی پۆپۆلیستی تێکەڵ دەکات. دژایەتی دامەزراوەکە دەکات و بانگەشەی ئەوە دەکات کە لەبری "خەڵکی ئاسایی" قسە دەکات.
تەوەرە سەرەکییەکانی ڕاستڕەوەکان:
- دژە نوخبەگەرایی: پۆپۆلیستە ڕاستڕەوەکان ڕەخنە لە نوخبە سیاسییەکان و میدیاکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان دەگرن.
- ناشیۆنالیزم: جەخت لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی و سەروەری و پاراستنی کولتووری دەکەنەوە.
- نیگەرانی کۆچبەری: دژایەتیکردنی کۆچبەری لە هەندێک ناوچەوە بابەتێکی هاوبەشە.
لە نموونەی پۆپۆلیستە چەپڕەوەکان:
- دۆناڵد ترەمپ: وەک سەرۆکێکی پێشووی ئەمریکا، ترەمپ قسەی پۆپۆلیستی بەکاردەهێنا، جەختی لەسەر ناسیۆنالیزم و هەستەکانی دژە دامەزراوەیی دەکردەوە.
- ڤیکتۆر ئۆربان: سەرۆکوەزیرانی هەنگاریا، ئۆربان گروپە نێودەوڵەتییەکان تاوانبار دەکات بە دەستوەردان لە سیاسەتی هەنگاریا.
- مارین لۆ پێن: سەرۆکی گردبوونەوەی نیشتمانی (پێشتر بەرەی نیشتمانی) لە فەرەنسا، بە هەڵوێستی دژە کۆچبەری ناسراوە.
سەرچاوەکان
پۆپۆلیزم | مێژوو، ڕاستییەکان، و نموونە | بریتانیکا.
https://www.britannica.com/topic/
پۆپۆلیزم دەتوانێت دیموکراسی دابەزێنێت بەڵام لە هەڵکشاندایە – لێرەدا هۆکارەکانی .... https://theconversation.com/populism-can.
کاریگەرییەکانی پۆپۆلیزم | گۆڤاری فەلسەفی ئەمریکی .... https://www.cambridge.org/core/journals/journal
پۆپۆلیزمی مۆدێرن: پێشکەوتنی توێژینەوە، چەمکی و میتۆدۆلۆژی .... https://oxfordre.com/politics/display/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0001/acrefore-9780190228637-e-17
پۆپۆلیزم دەتوانێت دیموکراسی لاواز بکات بەڵام لە هەڵکشاندایە – لێرەدا هۆکارەکانی .... https://theconversation.com/p
پۆپۆلیزمی ڕاستڕەو – ئێس سی پی ئێس
ڕوونکردنەوە: پۆپۆلیزم – چەپ و ڕاست، پێشکەوتنخواز و پاشەکشە – ئایدیا. https://www.idea.int/blog/explainer
ڕوونکردنەوەی ساتەوەختە پۆپۆلیستییەکانمان: پۆپۆلیزمی ڕاست و چەپ لە .... https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-80803-7_36
لەە پۆپۆلیزمی ڕاست و چەپ | دیموکراسی کراوە.
https://www.opendemocracy.net/ku/
پۆپۆلیزمی چەپ – ئێس سی پی ئێس
https://www.populismstudies.org/
لە ڕاستیدا پۆپۆلیزم چییە؟ وە بۆچی ناوبانگێکی خراپی هەیە؟
https://theconversation.com
بابەتی هاوشێوە
زۆرترین بینراو
developed by Scorpion shield