پۆپۆلیزم، ئایدۆلۆژیایەکی سیاسییە کە پاڵپشتی کەسی ئاسایی دەکات، لە بەرامبەر نوخبە هەستپێکراوەکاندا جێگیریان دەکات.  توخمەکانی هەردوو لایەنی چەپ و ڕاست کۆدەکاتەوە، زۆرجار دژایەتی بەرژەوەندییە بازرگانییە گەورەکان و پارتە دامەزراوەکانی لیبڕاڵ و سۆسیالیستی و کرێکاری دەکات. لێرەدا چەند خاڵێکی سەرەکی دەخەینەڕوو کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێن:

 • هۆکارە بنەڕەتییەکانی سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم:

- کاردانەوەی کولتووری: هەندێک لە شارەزایان پۆپۆلیزم وەک کاردانەوەی پیاوە سپی پێستە کۆنەپەرستەکان سەیر دەکەن کە ترسیان لە لەدەستدانی ئیمتیازات هەیە لە جیهانێکی هەمەچەشندا. پرسەکانی وەک کۆچبەری، ڕەگەز و ئایین لە زۆرێک لە بزووتنەوە پۆپۆلیستیەکاندا ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن.

- هۆکارە ئابوورییەکان: خراپی بارودۆخی ئابووری، بازرگانی نێودەوڵەتی، و پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا (وەک زیرەکی دەستکرد و ڕۆبۆتی پیشەسازی) بەشدارن لە سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم.  کەمبوونەوەی هەلی کارە جێگیرەکان لە هەندێک کەرتدا کاریگەری لەسەر جووڵەی چینی کرێکار هەبووە.

 • سەرکردە پۆپۆلیستەکان و بەڵێنەکانیان:

- زۆرجار سەرکردە پۆپۆلیستەکان بەڵێن دەدەن دەسەڵات بۆ خەڵک بگەڕێننەوە بەڵام ڕەنگە شتێکی جیاواز بگەیەنن.  دەتوانن نایەکسانی جێندەری و نەتەوەیی گەورەتر بکەن بەبێ ئەوەی چارەسەری بۆشایی سامان بکەن.

- بۆ نموونە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لە کاتی هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانیدا قسەی پۆپۆلیستی بەکارهێنا و وەک "خەباتێکی ئیپیکی" چوارچێوەی بۆ ڕزگارکردنی گەلان لە هێزە ترسناکەکانی هەستپێکراوی دانا.

• بەرنگاری و کاریگەرییەکانی:

- پۆپۆلیزم لە ڕادیکاڵترین شێوەی خۆیدا مەترسی لەسەر دیموکراسی دروست دەکات. کۆمەڵگاکان جەمسەرگیر دەکات و متمانە بە پسپۆڕان دەشێوێنێت.

 - تێگەیشتن لە ڕەگ و ڕیشەی پۆپۆلیزم بۆ پاراستنی دیموکراسی لە کاریگەرییە نەرێنییەکانی زۆر گرنگە.

پۆپۆلیزم دیاردەیەکی ئاڵۆزە و کاریگەریی قووڵی کۆمەڵایەتی هەیە. لە کاتێکدا کە بەردەوامە لە داڕشتنی دیمەنە سیاسییەکان لە سەرانسەری جیهاندا، شیکردنەوەی شۆفێران و دەرئەنجامەکانی بۆ گوتاری ئاگادار و حوکمڕانی کاریگەر وەک پێویست دەمێنێتەوە.

شێوەکانی پۆپۆلیزم

بە شێوەیەکی گشتی دوو شێوەی پۆپۆلیزمی دیار هەن، کە ئەوانیش پۆپۆلیزمی چەپڕەو و پۆپۆلیزمی ڕاستڕەون.

 • پۆپۆلیزمی چەپڕەو:

پێناسە: پۆپۆلیزمی چەپ کە بە پۆپۆلیزمی کۆمەڵایەتی ناسراوە، سیاسەتی چەپ لەگەڵ ڕیتۆریکی پۆپۆلیستی تێکەڵ دەکات.  جەخت لەسەر بابەتەکانی وەک دژە نوخبەگەرایی، دژایەتیکردنی دامەزراوەکان و قسەکردن لەبری "خەڵکی ئاسایی" دەکاتەوە.

تەوەرە سەرەکییەکانی چەپڕەوەکان:

- دیموکراسی ئابووری: پۆپۆلیستە چەپەکان بانگەشە بۆ دادپەروەری ئابووری و مافی کرێکاران و دووبارە دابەشکردنەوەی سامان دەکەن.

- دادپەروەری کۆمەڵایەتی: سەرنجیان لەسەر پرسەکانی وەک نایەکسانی، چاودێری تەندروستی، پەروەردە، و پاراستنی ژینگەیە.

- گومان لە جیهانگیری: پۆپۆلیستە چەپەکان زۆرجار ڕەخنە لە سیستەمی ئابووری جیهانی دەگرن.

لە نموونەی پۆپۆلیستە چەپڕەوەکان:

- بێرنی ساندەرز: سۆسیالیستێکی دیموکراتی بەخۆی وەسفکرد، ساندەرز بە پاڵپشتیکردنی سیاسەتی پێشکەوتنخوازانە ناوبانگێکی زۆری لە ئەمریکا بەدەستهێنا.

- ئەلێکساندریا ئۆکاسیۆ-کۆرتێز (AOC): سیاسەتمەدارێکی دیکەی ئەمریکییە، AOC داکۆکی لە چاکسازی کۆمەڵایەتی و ئابووری دەکات.

 • پۆپۆلیزمی ڕاستڕەو:

پێناسە: پۆپۆلیزمی ڕاستڕەو کە پێی دەوترێت پۆپۆلیزمی نەتەوەیی، سیاسەتی ڕاستڕەوی لەگەڵ ڕیتۆریکی پۆپۆلیستی تێکەڵ دەکات.  دژایەتی دامەزراوەکە دەکات و بانگەشەی ئەوە دەکات کە لەبری "خەڵکی ئاسایی" قسە دەکات.

تەوەرە سەرەکییەکانی ڕاستڕەوەکان:

- دژە نوخبەگەرایی: پۆپۆلیستە ڕاستڕەوەکان ڕەخنە لە نوخبە سیاسییەکان و میدیاکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان دەگرن.

- ناشیۆنالیزم: جەخت لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی و سەروەری و پاراستنی کولتووری دەکەنەوە.

- نیگەرانی کۆچبەری: دژایەتیکردنی کۆچبەری لە هەندێک ناوچەوە بابەتێکی هاوبەشە.

لە نموونەی پۆپۆلیستە چەپڕەوەکان:

- دۆناڵد ترەمپ: وەک سەرۆکێکی پێشووی ئەمریکا، ترەمپ قسەی پۆپۆلیستی بەکاردەهێنا، جەختی لەسەر ناسیۆنالیزم و هەستەکانی دژە دامەزراوەیی دەکردەوە.

- ڤیکتۆر ئۆربان: سەرۆکوەزیرانی هەنگاریا، ئۆربان گروپە نێودەوڵەتییەکان تاوانبار دەکات بە دەستوەردان لە سیاسەتی هەنگاریا.

 - مارین لۆ پێن: سەرۆکی گردبوونەوەی نیشتمانی (پێشتر بەرەی نیشتمانی) لە فەرەنسا، بە هەڵوێستی دژە کۆچبەری ناسراوە.

سەرچاوەکان

پۆپۆلیزم |  مێژوو، ڕاستییەکان، و نموونە |  بریتانیکا. 

https://www.britannica.com/topic/

پۆپۆلیزم دەتوانێت دیموکراسی دابەزێنێت بەڵام لە هەڵکشاندایە – لێرەدا هۆکارەکانی .... https://theconversation.com/populism-can.

کاریگەرییەکانی پۆپۆلیزم |  گۆڤاری فەلسەفی ئەمریکی .... https://www.cambridge.org/core/journals/journal

پۆپۆلیزمی مۆدێرن: پێشکەوتنی توێژینەوە، چەمکی و میتۆدۆلۆژی .... https://oxfordre.com/politics/display/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0001/acrefore-9780190228637-e-17

پۆپۆلیزم دەتوانێت دیموکراسی لاواز بکات بەڵام لە هەڵکشاندایە – لێرەدا هۆکارەکانی .... https://theconversation.com/p

پۆپۆلیزمی ڕاستڕەو – ئێس سی پی ئێس

ڕوونکردنەوە: پۆپۆلیزم – چەپ و ڕاست، پێشکەوتنخواز و پاشەکشە – ئایدیا.  https://www.idea.int/blog/explainer

ڕوونکردنەوەی ساتەوەختە پۆپۆلیستییەکانمان: پۆپۆلیزمی ڕاست و چەپ لە .... https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-80803-7_36

لەە پۆپۆلیزمی ڕاست و چەپ |  دیموکراسی کراوە.

  https://www.opendemocracy.net/ku/

پۆپۆلیزمی چەپ – ئێس سی پی ئێس

  https://www.populismstudies.org/

لە ڕاستیدا پۆپۆلیزم چییە؟ وە بۆچی ناوبانگێکی خراپی هەیە؟

 https://theconversation.com