پێشەکی

سەرمایەداری، سیستەمێکی ئابوورییە. کە لەسەر بنەما و بنچینەی خاوەنداریەتی تایبەتی ئامرازەکانی بەرهەمهێنان و کارکردنیان بۆ بەدەستهێنانی قازانج دامەزراوە. سیستەمی ئابووری باڵادەستە لە جیهانی ئەمڕۆدا و چەند سەدەیەکیشە کاری پێدەکرێت و هەیە.

لەم پارچە نووسراوەدا لە سەرچاوە و ئامانج و بەکارهێنانی وشەی "سەرمایەداری" دەکۆڵینەوە. هەروەها، باس لە هەندێک لە لایەنە باش و خراپەکانی سەرمایەداری دەکەین.

 سەرچاوەی وشەی سەرمایەداری

وشەی سەرمایەداری بۆ یەکەمجار لە ساڵانی (١٨٥٠)، لەلایەن ئابووریناسێکی فەرەنسی بەناوی (جۆزێف شومپێت)ـەرەوە بەکارهێنرا. کە لە وشەی (سەرمایە) وەرگیراوە، کە بە واتای سەروەت و سامان بەکاردێت بۆ بەرهەمهێنانی و بەدەست هێنانی سامانی زیاتر.

مەبەست لە وشەی سەرمایەداری

وشەی سەرمایەداری بۆ گوزارشتکردن لە سیستەمێکی ئابووری بەکاردێت، کە تێیدا ئامرازەکانی بەرهەمهێنان خاوەندارێتیەکەی هی کەسانی تایبەت یان بازرگانییە. پاشان، ئەو کەسانە یان بازرگانانە ئەو ئامڕازانەی بەرهەمهێنان بەکاردەهێنن بۆ بەرهەمهێنانی کاڵا و خزمەتگوزاری بۆ دەستکەوتنی قازانج.

بەکارهێنانی ڕاستەقینەی وشەی سەرمایەداری

وشەی سەرمایەداری، بە چەندین شێوە بەکاردێت. دەتوانرێت بۆ گوزارشتکردن لە سیستەمی ئابووریی گشتی وڵاتێک بەکاربهێنرێت، یان دەتوانرێت بۆ وەسفکردنی پیشەسازی یان کەرتێکی دیاریکراوی ئابووری بەکاربهێنرێت. بۆ نموونە دەتوانین بڵێین ئەمریکا وڵاتێکی سەرمایەدارییە، یان پیشەسازی تەکنەلۆژیا پیشەسازیەکی سەرمایەدارییە.

لایەنە باش و خراپەکانی سەرمایەداری

سەرمایەداری، هەم لایەنی باش و هەم لایەنی خراپی هەیە. هەندێک لە لایەنە باشەکانی سەرمایەداری بریتیین لە:

١ - گەشەی ئابووری وڵات و داهێنان بەرەوپێش دەبات بە شێوەیەکی بەرچاو.

٢ - ئازادی بە خەڵک دەبەخشێت کە بتوانن کاروباری خۆیان دەستپێبکەن و ببنە خاوەن کار و سەرمایەدار.

٣ - هاندەرێکی زۆر باش بۆ خەڵک دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی بە لێهاتووی کار بکەن و بەرهەمدار بن.

هەندێک لە زیانەکانی سەرمایەداری بریتیین لە:

١ - دەتوانێ ببێتە هۆی درووست بوونی نایەکسانی و هەژاری.

٢- دەتوانێ زیان بە ژینگە بگەیەنێت و ببێتە هۆی پیس بوونی.

٣- دەتوانێ ببێتە هۆی درووست بوونی ناجێگیری ئابووری و سیستەمی ئابووری تووشی پاشەکشەیەکی گەورە بکات.

دەرئەنجام

سەرمایەداری، سیستەمێکی ئابووری ئاڵۆزە و هەم لایەنی باش و هەم لایەنی خراپی هەیە. گرنگە لە سەرچاوە و ئامانج و بەکارهێنانی وشەی سەرمایەداری تێبگەین بۆ ئەوەی کە بتوانین گفتوگۆیەکی ئاگادارانە لەسەر ئەم سیستەمە ئابوورییە گرنگە هەبێت، و بتوانین بەکاریبهێننین بۆ بەرەو پێشبردنی گەشەی ئابووری وڵات. بەڵام، بەشێوازێکی سنووردار کە نەبێتە هۆی داڕووخانی سیستەمی کۆمەڵایەتی.

سەرچاوەکان

Books:

١ - Harvey, D. (2005). Capitalism: A Very Short Introduction. Oxford University Press.

٢ - Smith, A. (1776). The Wealth of Nations. Penguin Books.

٣ - Marx, K. (1867). Capital: A Critique of Political Economy. Progress Publishers.

Articles:

١ - Britannica. (2023). Capitalism. Available At: https://www.britannica.com/money/topic/capitalism (Accessed: 30 June 2023).

٢ - Kakkar, N. (2019). A Short History of Capitalism. Available At: https://neilkakkar.com/capitalism.html (Accessed: 30 June 2023).

٣ - Investopedia. (2023). The Pros and Cons of Capitalism. Available At: https://www.investopedia.com/terms/c/capitalism.asp (Accessed: 30 June 2023).