کیمیای زیندەیی و پێناسی زانا و یاساکان
بڵاوکردنەوە:
محمد احمد
نووسەر:
محمد احمد
بینراو:
956
بەش:
زانست
کیمیای زیندەیی (بایۆکیمیا) چییە؟
بایۆکیمیا بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە پرۆسە کیمیاییەکان و ئەو ماددانە کە لە زیندەوەرە زیندووەکاندا ڕوودەدەن. توخمەکانی بایۆلۆجی و کیمیا تێکەڵ دەکات و تیشک دەخاتە سەر تێگەیشتن لەوەی کە چۆن کارلێک و پرۆسەی کیمیایی جۆراوجۆر لە خانە و شانەکاندا بەشدارن لە کار و هەڵسوکەوتی زیندەوەران. هەندێک بوارەکانی لێکۆڵینەوە لە بایۆکیمیادا بریتین لە میتابۆلیزم(metabolism) ، کارکردنی ئەنزیمەکان، ئاماژەدانی خانەکان، و پێکهاتە و کارکردنی مۆلیکولە بایۆلۆژییەکان وەک پرۆتین و کاربۆهیدرات و چەوری. بایۆکیمیا بوارێکی گرنگی خوێندنە کە چەندین بەکارهێنانی هەیە لە بواری پزیشکی و کشتوکاڵ و بوارەکانی تردا.
ئەو زانایانەی کە پەرەیان بە کیمیای زیندەیی (بایۆکیمیا) دا کێن؟
بایۆکیمیا بوارێکی فراوان و نێوان زانستەکانە و زۆرێک لە زاناکان بەدرێژایی ساڵان بەشدارییان لە گەشەسەندنیدا کردووە. هەندێک لە پێشەنگەکانی سەرەتایی بایۆکیمیا بریتین لە:
١. یۆستوس ڤۆن لیبێنگ"Justus von Liebig" (١٨٧٣-١٨٠٣): بە یەکێک لە باوکانی کیمیای مۆدێرن دادەنرێت، هەروەها لەڕێگەی کارەکانی لەسەر میتابۆلیزمی "metabolism" ڕووەک و ئاژەڵان بەشدارییەکی گرنگی لە بواری بایۆکیمیادا کردووە.
٢. کلۆد بێرنارد "Claude Bernard" (١٨١٣-١٨٧٨): بێرنارد بە "باوکی فیزیۆلۆژیای مۆدێرن" ناسراوە و بەشدارییەکی بەرچاوی کردووە لە تێگەیشتن لە پرۆسە کیمیاییەکان کە لە جەستەدا ڕوودەدەن. هەروەها شانازیی بە دامەزراندنی بنەماکانی تاقیکردنەوەی زانستی دەکات.
٣. فیلیکس هۆپ سیلەر "Felix Hoppe-Seyler" (١٨٢٥-١٨٩٥): هۆپ سیلەر بە یەکێک لە دامەزرێنەرانی بایۆکیمیا دادەنرێت و بەشدارییەکی گرنگی کردووە لە تێگەیشتن لە پرۆسە کیمیاییەکان کە لە زیندەوەرە زیندووەکاندا ڕوودەدەن. بە کارەکانی لەسەر پێکهاتەی کیمیایی پڕۆتینەکان و ڕۆڵی ئەنزیمەکان لە میتابۆلیزمدا ناسراوە.