کیمیای زیندەیی و پێناسی زانا و یاساکان

بڵاوکردنەوە:

محمد احمد

نووسەر:

محمد احمد

بینراو:

956

بەش:

زانست

کیمیای زیندەیی (بایۆکیمیا) چییە؟

 

بایۆکیمیا بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە پرۆسە کیمیاییەکان و ئەو ماددانە کە لە زیندەوەرە زیندووەکاندا ڕوودەدەن.  توخمەکانی بایۆلۆجی و کیمیا تێکەڵ دەکات و تیشک دەخاتە سەر تێگەیشتن لەوەی کە چۆن کارلێک و پرۆسەی کیمیایی جۆراوجۆر لە خانە و شانەکاندا بەشدارن لە کار و هەڵسوکەوتی زیندەوەران.  هەندێک بوارەکانی لێکۆڵینەوە لە بایۆکیمیادا بریتین لە میتابۆلیزم(metabolism) ، کارکردنی ئەنزیمەکان، ئاماژەدانی خانەکان، و پێکهاتە و کارکردنی مۆلیکولە بایۆلۆژییەکان وەک پرۆتین و کاربۆهیدرات و چەوری.  بایۆکیمیا بوارێکی گرنگی خوێندنە کە چەندین بەکارهێنانی هەیە لە بواری پزیشکی و کشتوکاڵ و بوارەکانی تردا.

 

ئەو زانایانەی کە پەرەیان بە کیمیای زیندەیی (بایۆکیمیا) دا کێن؟

بایۆکیمیا بوارێکی فراوان و نێوان زانستەکانە و زۆرێک لە زاناکان بەدرێژایی ساڵان بەشدارییان لە گەشەسەندنیدا کردووە.  هەندێک لە پێشەنگەکانی سەرەتایی بایۆکیمیا بریتین لە:

 

١. یۆستوس ڤۆن لیبێنگ"Justus von Liebig"  (١٨٧٣-١٨٠٣): بە یەکێک لە باوکانی کیمیای مۆدێرن دادەنرێت، هەروەها لەڕێگەی کارەکانی لەسەر میتابۆلیزمی "metabolism" ڕووەک و ئاژەڵان بەشدارییەکی گرنگی لە بواری بایۆکیمیادا کردووە.

 

٢. کلۆد بێرنارد "Claude Bernard"  (١٨١٣-١٨٧٨): بێرنارد بە "باوکی فیزیۆلۆژیای مۆدێرن" ناسراوە و بەشدارییەکی بەرچاوی کردووە لە تێگەیشتن لە پرۆسە کیمیاییەکان کە لە جەستەدا ڕوودەدەن.  هەروەها شانازیی بە دامەزراندنی بنەماکانی تاقیکردنەوەی زانستی دەکات.

 

٣. فیلیکس هۆپ سیلەر "Felix Hoppe-Seyler" (١٨٢٥-١٨٩٥): هۆپ سیلەر بە یەکێک لە دامەزرێنەرانی بایۆکیمیا دادەنرێت و بەشدارییەکی گرنگی کردووە لە تێگەیشتن لە پرۆسە کیمیاییەکان کە لە زیندەوەرە زیندووەکاندا ڕوودەدەن.  بە کارەکانی لەسەر پێکهاتەی کیمیایی پڕۆتینەکان و ڕۆڵی ئەنزیمەکان لە میتابۆلیزمدا ناسراوە.