کیمیای ئەندامی و پێناسی زانا و یاساکان
بڵاوکردنەوە:
محمد احمد
نووسەر:
محمد احمد
بینراو:
918
بەش:
زانست
کیمیای ئۆرگانیک (ئەندامی) چییە؟
کیمیای ئەندامی بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە پێکهاتە و تایبەتمەندی و کارلێکی ئەو پێکهاتانەی کە کاربۆنیان تێدایە..! و کاربۆن لەنێو توخمەکاندا ناوازەیە لە توانای دروستکردنی ژمارەیەکی زۆر لە پێکهاتەی جۆراوجۆر، لەوانە ئەوانەی لە زیندەوەرە زیندووەکاندا دەبینرێن. بەهۆی ئەمەوە کیمیای ئۆرگانیک ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە لێکۆڵینەوە لە بایۆلۆجی و پزیشکی و زانستی ماددەدا.
لە کیمیای ئۆرگانیکدا زاناکان لێکۆڵینەوە لەو کارلێکە کیمیاییانە دەکەن کە لە نێوان بەها جیاوازەکاندا ڕوودەدەن و چۆن دەتوانرێت ئەم کارلێکانە بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنی پێکهاتەی نوێ. هەروەها لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندییە فیزیایی و کیمیاییەکانی جۆرە جیاوازەکانی پێکهاتە ئۆرگانییەکان دەکەن، وەک خاڵی کوڵان و تواوەیی و سەقامگیرییان.
کیمیای ئەندامی بریتییە لە بەکارهێنانی تەکنیکە شیکارییە جۆراوجۆرەکان، وەک "Spectroscopy" و "Chromatography"، بۆ دەستنیشانکردن و تایبەتمەندکردنی پێکهاتە جیاوازەکان. هەروەها بریتییە لە بەکارهێنانی کارلێکی کیمیایی بۆ دروستکردن و گۆڕینی پێکهاتەکان بۆ ماددە نوێیەکان کە تایبەتمەندی خوازراویان هەیە... هەندێک نموونەی بوارەکانی لێکۆڵینەوە لە کیمیای ئەندامی دا بریتین لە دروستکردنی دەرمان و، پەرەپێدانی ماددە نوێیەکان و دیزاینکردنی پرۆسەی کیمیایی کاراتر.
ئەو زانایانەی پەرەیان بە کیمیای ئۆرگانیک دا کێن؟
پەرەسەندنی کیمیای ئەندامی وەک بوارێکی جیاوازی لێکۆڵینەوە دەتوانرێت بگەڕێتەوە بۆ کارەکانی چەندین زانای سەرەکی لە سەدەی ١٨ و ١٩دا.
یەکێک لە کەسایەتییە سەرەتاییەکان و کاریگەرترین کەسایەتییەکانی مێژووی کیمیای ئەندامی، کیمیاکاری فەرەنسی "ئەنتۆنی لۆران لاڤۆیزەر" (١٧٤٣-١٧٩٤) بوو. لاڤۆیزەر بە کارەکانی لەسەر سروشتی سووتاندن و بەشدارییەکانی لە پەرەپێدانی سیستەمی مۆدێرن بۆ ناونانی کیمیایی ناسراوە. هەروەها بە "باوکی کیمیای مۆدێرن" دادەنرێت بەهۆی کارەکانی لەسەر یاسای پاراستنی بارستە و بەشدارییەکانی لە پەرەپێدانی سیستەمی مۆدێرن لە توخمە کیمیاییەکان.
کەسایەتییە گرنگەکانی دیکەی مێژووی سەرەتایی کیمیای ئەندامی بریتین لە:
١. "یۆهان گۆتلیب گان" (١٧٤٥-١٨١٨)، کیمیاکارێکی سویدییە و چەند توخمێکی نوێی جیاکردەوە و شێوازێکی بۆ بەرهەمهێنانی ئاسن لە کانزاکانی پەرەپێدا.