کیمیای ئەندامی و پێناسی زانا و یاساکان

بڵاوکردنەوە:

محمد احمد

نووسەر:

محمد احمد

بینراو:

918

بەش:

زانست

کیمیای ئۆرگانیک (ئەندامی) چییە؟

کیمیای ئەندامی  بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە پێکهاتە و تایبەتمەندی و کارلێکی ئەو پێکهاتانەی کە کاربۆنیان تێدایە..! و کاربۆن لەنێو توخمەکاندا ناوازەیە لە توانای دروستکردنی ژمارەیەکی زۆر لە پێکهاتەی جۆراوجۆر، لەوانە ئەوانەی لە زیندەوەرە زیندووەکاندا دەبینرێن. بەهۆی ئەمەوە کیمیای ئۆرگانیک ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە لێکۆڵینەوە لە بایۆلۆجی و پزیشکی و زانستی ماددەدا.

لە کیمیای ئۆرگانیکدا زاناکان لێکۆڵینەوە لەو کارلێکە کیمیاییانە دەکەن کە لە نێوان بەها  جیاوازەکاندا ڕوودەدەن و چۆن دەتوانرێت ئەم کارلێکانە بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنی پێکهاتەی نوێ. هەروەها لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندییە فیزیایی و کیمیاییەکانی جۆرە جیاوازەکانی پێکهاتە ئۆرگانییەکان دەکەن، وەک خاڵی کوڵان و تواوەیی و سەقامگیرییان.

کیمیای ئەندامی بریتییە لە بەکارهێنانی تەکنیکە شیکارییە جۆراوجۆرەکان، وەک "Spectroscopy" و "Chromatography"، بۆ دەستنیشانکردن و تایبەتمەندکردنی پێکهاتە جیاوازەکان.  هەروەها بریتییە لە بەکارهێنانی کارلێکی کیمیایی بۆ دروستکردن و گۆڕینی پێکهاتەکان بۆ ماددە نوێیەکان کە تایبەتمەندی خوازراویان هەیە... هەندێک نموونەی بوارەکانی لێکۆڵینەوە لە کیمیای ئەندامی دا بریتین لە دروستکردنی دەرمان و، پەرەپێدانی ماددە نوێیەکان و دیزاینکردنی پرۆسەی کیمیایی کاراتر.

 

ئەو زانایانەی پەرەیان بە کیمیای ئۆرگانیک دا کێن؟

پەرەسەندنی کیمیای ئەندامی وەک بوارێکی جیاوازی لێکۆڵینەوە دەتوانرێت بگەڕێتەوە بۆ کارەکانی چەندین زانای سەرەکی لە سەدەی ١٨ و ١٩دا.

یەکێک لە کەسایەتییە سەرەتاییەکان و کاریگەرترین کەسایەتییەکانی مێژووی کیمیای ئەندامی، کیمیاکاری فەرەنسی "ئەنتۆنی لۆران لاڤۆیزەر" (١٧٤٣-١٧٩٤) بوو. لاڤۆیزەر بە کارەکانی لەسەر سروشتی سووتاندن و بەشدارییەکانی لە پەرەپێدانی سیستەمی مۆدێرن بۆ ناونانی کیمیایی ناسراوە.  هەروەها بە "باوکی کیمیای مۆدێرن" دادەنرێت بەهۆی کارەکانی لەسەر یاسای پاراستنی بارستە و بەشدارییەکانی لە پەرەپێدانی سیستەمی مۆدێرن لە توخمە کیمیاییەکان.

 

 کەسایەتییە گرنگەکانی دیکەی مێژووی سەرەتایی کیمیای ئەندامی  بریتین لە:

١. "یۆهان گۆتلیب گان" (١٧٤٥-١٨١٨)، کیمیاکارێکی سویدییە و چەند توخمێکی نوێی جیاکردەوە و شێوازێکی بۆ بەرهەمهێنانی ئاسن لە کانزاکانی پەرەپێدا.